Kokedama – Vẻ Đẹp Không Hoàn Hảo

Bản chất con người từ khi sinh ra, chúng ta thường không hài lòng với những gì mình đang có.

Người giàu thì thèm khát thời gian, người nghèo lại khát khao tiền tài.

Người cô đơn mơ mộng về tình yêu, kẻ đang yêu thì lại ngoái nhìn sự tự do.

Người tha hương mơ về một mái nhà, kẻ an yên lại như một cánh chim muốn bay thật xa chốn cũ.

Không bao giờ là đủ, con người vốn dĩ luôn đặt khát vọng ở nơi “mình chưa có”. Mòn mỏi chạy theo những “khiếm khuyết” để mơ về sự “hoàn hảo” không có thật. Một vòng xoay bất tận.

Thế nhưng:

“Vạn vật đều có vết nứt, đó là nơi ánh sáng chiếu vào”

Nhà văn Leonard Norman Cohen đã viết câu nói ấy trong tác phẩm của mình. Thật vậy, có lẽ trong những năm tháng miệt mài suy tư và sáng tác, ông đã vô tình ngộ ra chân lý ấy, rồi mang theo cảm xúc muốn sẻ chia với chúng ta – những độc giả đang loay hoay tìm kiếm sự hoàn hảo. Câu nói ấy như muốn nhắc nhở chúng ta nên học cách chấp nhận những thứ ta vốn là, những khiếm khuyết, những gì nguyên vẹn và đơn sơ nhất, vì chỉ khi “ta yêu ta” thì ánh sáng mới có thể lẻn loi vào những lỗ hổng ấy, chiếu đến chúng ta. Bởi nếu tất cả đều hoàn hảo, thì đã chẳng có gì gọi là hy vọng và cảm xúc thăng hoa.

Đây cũng là tinh thần của triết lý Wabi – sabi trong văn hóa Nhật Bản – vẻ đẹp đến từ những thứ không hoàn hảo, từ sự mộc mạc và bất toàn. Từ đó, nghệ thuật Kokedama đã ra đời như một minh chứng, một sức hút riêng biệt đến từ những quả cầu rêu không thực sự “tròn”, vẫn có những chỗ xù xì, méo mỏ nhưng lại tạo nên sự khác biệt.

Nét đẹp nguyên bản – Triết lý Wabi – Sabi

Triết lý Wabi-sabi là một phong cách sống và thẩm mỹ cổ xưa của Nhật Bản, bắt nguồn sâu xa từ học thuyết Zen của Phật giáo. Có nguồn gốc từ thế kỷ XV, Wabi-sabi không đơn thuần là một khái niệm thẩm mỹ, mà hơn cả đó là một lối sống, khuyến khích những sự kết nối sâu sắc với thiên nhiên và bản thân.

Bản chất của Wabi-sabi chính là chấp nhận vạn vật đều vô thường, không hoàn chỉnh và không hoàn hảo. Nó nhắc nhở chúng ta vạn sự đều sẽ thay đổi, nhưng không bao giờ phát triển đến mức hoàn hảo, hoàn hảo là điều không tồn tại. Chỉ có chấp nhận sự vô thường của tự nhiên ta mới có thể tận hưởng vẻ đẹp thực sự ẩn chứa trong những khoảnh khắc dù là hiện tại hay thoáng qua, trong những dấu vết của thời gian.

Triết lý này được cấu thành từ hai khái niệm tưởng chừng riêng biệt nhưng lại hòa quyện chặt chẽ:

• Wabi là khái niệm đề cao vẻ đẹp từ sự đơn giản, khiêm tốn. Nó là lời mời gọi chúng ta buông bỏ sự phù phiếm của vật chất, thay vào đó nên nuôi dưỡng chánh niệm trong đời sống tinh thần. Wabi khuyến khích một lối sống tối giản, nơi giá trị nằm ở sự thanh đạm và nội tại, chứ không phải ở sự hào nhoáng bên ngoài.

• Sabi là khái niệm gắn liền với dòng chảy của thời gian, cách mọi vật trưởng thành, già đi, và cuối cùng phân hủy. Có thể nói trong từng khoảnh khắc cái đẹp đều hiển thị, chúng tồn tại ngay cả trong những thứ vỡ nát nhất. Từ những vết nứt, sự phai màu, sự hao mòn, mọi dấu vết của thời gian chính là những minh chứng cho thấy lịch sử và hành trình của chúng. Như muốn nói cho chúng ta rằng luôn có nét đẹp ẩn sâu dưới bề mặt của vạn vật hơn cả những gì chúng ta thấy.

Khi kết hợp lại, Wabi-sabi khuyến khích chúng ta chấp nhận thực tại, sống trọn vẹn trong khoảnh khắc hiện tại, và trân trọng những giai đoạn giản đơn, thoáng qua của cuộc sống. Là sự giản dị, ấm áp, mộc mạc, không đều, khô ráp, tự nhiên, chấp nhận và quan sát.

Nghệ thuật Kokedama và Triết lý Wabi – sabi

Tại sao người ta thường nói nghệ thuật Kokedama là sự hiện thân của triết lý Wabi – sabi?

Bởi lẽ ngay từ những bước đầu, từ chất liệu đến hình dáng nguyên bản của Kokedama đã phản ánh một cách chân thực nét đẹp không hoàn hảo mà Wabi – sabi đề cập đến.

Đầu tiên là phải nói đến chất liệu của Kokedama. Chỉ cần áp dụng trọn vẹn những chất liệu cơ bản như cây cỏ, đất, rêu và … một sợi dây thừng, bạn đã có thể tự tay tạo nên một Kokedama rồi. Thật vậy không như những loài cây khác, phải ưu tiên sử dụng những vật liệu nhân tạo, phải gia công, làm sạch, đánh bóng thì Kokedama lại ưa chuộng những chất liệu hữu cơ đến từ tự nhiên.

Tiếp theo đó là kiểu dáng của nó. Không có một khuôn mẫu nào nhất định cả, Wabi – sabi khuyến khích những “nhà thiết kế” hãy tôn trọng trọng dáng vẻ của tự nhiên, cả những sự bất bình thường một cách không phán xét. Hãy để hình dáng của Kokedama được đồng điệu với những chất liệu đơn sơ đã tạo nên nó. Tôn trọng sự bất đối xứng của quả cầu rêu, kể cả bề mặt chúng có xù xì, thô ráp cũng không cần cắt tỉa cầu kỳ, vì sự ngẫu hứng đôi khi cũng là một tiêu chuẩn rất riêng mà chỉ Wabi – sabi mới có. Từ đó phần nào phản ánh lên những đặc tính “ấm áp, mộc mạc, bất đối xứng, thô ráp, tự nhiên” của nó. Tuy chúng tối giản từ những cách thức sáng tạo không cầu kỳ, không kiểu cách nhưng lại không bị nhàm chán, đơn điệu mà hết sức tinh tế, bởi tận cùng đằng sau sự đơn giản ấy là vẻ đẹp của sự mộc mạc chân thật.

Một đặc tính khác của Wabi – sabi mà Kokedama có chính là sự chấp nhận quy luật của tự nhiên: trưởng thành, già đi, phân hủy. Tại sao lại nói như vậy? Nó đến từ việc những đám rêu sẽ phai màu theo thời gian. Rêu trong Kokedama, dù được giữ ẩm để duy trì màu xanh, nhưng theo thời gian, nó cũng sẽ thể hiện dấu ấn của sự lão hóa và biến đổi, giống như rêu trong văn hóa Nhật Bản được dùng làm phép ẩn dụ cho sự trôi chảy của thời gian và sự gắn kết với môi trường xung quanh. Những biến đổi của thời gian không thể tránh được, nhưng chúng cũng không phải là sự lụi tàn, mà là minh chứng cho vẻ đẹp của sự vô thường, xuôi theo dòng chảy của lịch sử.

Cuối cùng, Kokedama còn tái hiện được sự cân bằng hữu cơ của thế giới tự nhiên, một đặc tính khác của Wabi – sabi. Không có một công thức chung nào đo lường được tự nhiên, bởi vì vạn vật đều chỉ tồn tại và phát triển trong môi trường phù hợp của nó. Một cái cây cao hay thấp, to hay nhỏ, xanh tốt hay thưa lá đều phụ thuộc vào đất, nước, đá và cả những cây xung quanh. Nguyên lý ấy cũng là kim chỉ nam cho người nghệ sĩ trong sáng tạo: thiết kế là một thực thể riêng biệt, nhưng phải hòa hợp với môi trường. Vì vậy, mọi quy tắc hay hướng dẫn của nhà thiết kế đều chỉ đứng sau sự đòi hỏi phản ánh trung thực sự cân bằng tự nhiên. Trong tinh thần đó, Kokedama chính là một ví dụ trọn vẹn, thể hiện vẻ đẹp tự nhiên và triết lý Wabi-sabi một cách thuần khiết.

Lời nhắn nhủ đến từ tự nhiên

Thông qua Triết lý Wabi – sabi và cách chúng được thể hiện ở nghệ thuật Kokedama, có lẽ chính tự nhiên cũng muốn nhắn nhủ đến con người chúng ta đôi lời:

Chấp nhận thực tế để có thể tự do và phát triển. Việc gì đến sẽ đến. Chúng ta nên chấp nhận và sống trong hiện tại. Đó không phải sự từ bỏ, mà là cách chúng ta sẽ tạm lắng lại, chủ động học cách phát triển và đối phó, hãy giữ vai trò “người quyết định” điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Từ sự chấp nhận này, chúng ta mới tìm thấy sự tự do để ngưng mọi hình thức đau khổ và con đường để trưởng thành, học hỏi và phát triển từ những khó khăn của chính mình.

Ngưng tìm kiếm sự hoàn hảo. Con người thường hay mong cầu sự hoàn hảo, nhưng lại chẳng ai nói điểm dừng cuối cho cái thứ mà chúng ta gọi là “hoàn hảo” . Vậy đâu mới là thước đo phản ánh chuẩn xác điều đó? Là trở nên giàu có, hay mong cầu một tình yêu hoàn mỹ như trong tiểu thuyết,… Trên thực tế, chẳng ai dám tự tin tuyên bố sự hoàn hảo tuyệt đối là gì, bởi lẽ chúng vốn không tồn tại. Mỗi người, mỗi vật đều sẽ có tính cách và sự đặc trưng riêng của nó, và chúng ta phải chấp nhận rằng ai cũng sẽ có khiếm khuyết của riêng mình. Thay vì tìm kiếm sự mơ hồ về cái hoàn hảo tuyệt đối, chúng ta nên thỏa hiệp với bản chất thực sự của vạn vật. Học cách chấp nhận “những vết sẹo” là chấp nhận bản thân mình, rồi từ đó biến chúng trở thành động lực, trở thành ánh sáng để ta trở nên tốt hơn, trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.

Sống chậm lại và biết ơn những gì mình đang có. “Căn bệnh” sống nhanh đang ngày càng phổ biến, khi quá nhiều thứ khiến chúng ta không thể nào “tiêu thụ”. Chúng ta thường không có thời gian để ngồi lại chiêm nghiệm và tìm hiểu bản chất của một thứ gì đó. Thì sống chậm chính là liều thuốc giải độc cho lối sống vội vã, giúp chúng ta trở thành những người quan sát, để tự nhận thức hơn và hiện diện hơn trong khoảnh khắc hiện tại. Nó tạo không gian cho sự tạm dừng và suy ngẫm. Sống chậm lại, đơn giản hóa mọi thứ, và biết ơn những gì mình đang có. Cho phép bản thân hòa mình vào dòng chảy của vũ trụ và trân trọng những niềm vui giản dị hàng ngày, như tưới hoa vào buổi sáng, ngắm nhìn hoàng hôn, nghe tiếng mưa rơi hay chỉ đơn giản là lặng im nhìn ngắm cảnh đẹp qua khung cửa sổ. Ta sẽ nhìn thấy được vẻ đẹp bình dị nơi mình đang sống.

Có thể thấy, triết lý Wabi-sabi và nghệ thuật Kokedama đã cùng nhau mở ra một cánh cửa, dẫn lối cho chúng ta trở về với cái đẹp nguyên bản đơn sơ nhất của vạn vật và chính bản thân mình. Wabi-sabi dạy chúng ta chấp nhận, sống chậm lại, và tìm thấy niềm vui trong những điều giản dị. Kokedama cho chúng ta thấy vẻ đẹp dị biệt đến từ những khiếm khuyết. Bởi lẽ, sự không hoàn hảo không phải là khuyết điểm, mà là bản chất của sự sống, khi bạn chấp nhận nó, ánh sáng cũng sẽ chiếu xuống.

Vậy, bạn đã tìm thấy “vết sẹo” của mình chưa? Tìm thấy rồi thì đừng quên ôm lấy nó nhé!